www.sizedebiyat.com SiZedebiyat Edebiyat Enstit�s�
ANI �ekmecesi
Telif hakk� sahibi: Fatma �ZD�REK
T�RK�E�N�N GE�M���NE DO�RU B�R YOLCULUK
II
I. B�L�M 09 Eyl�l 1994 - 26 Eyl�l 1994
II. B�L�M 27 Eyl�l 1994 � 17 Ekim 1994
27 Eyl�l 1994 � Sal� Sabah bozuk plaktan ��kan sese benzer bir m�zikle e�itime ba�lad� �inli askerler; biz de uyand�k. Rehberlerimiz giri� i�lemlerini halletti, art�k Ka�gar� a do�ru yol al�yoruz. �in giri�indeki ilk k�yde, bir ota��n ve onun �evresindeki insanlar�n b�y�s�ne kap�l�p fotograf molas� veriyoruz. D�n ak�amki toydan kalan at�n ba�� ota��n giri�inde. �stedi�im yerde fotograf �ekebiliyorsam e�er, yolculukta kar��la�t���m zorluklar beni fazla etkilemiyor. K�t� yollar� araban�n paletleri ile a��p, Torugard� a ula��yoruz ve � K�z�lsu Oteli � nde, tohum yast�kta uykuya dal�yorum. 28 Eyl�l 1994 � �ar�amba Sabah�n ilk s�rprizi sabah jimnasti�i ve trafi�i olu�turan bisikletliler; insanlar, �oluk �ocuklar�yla bisikletlerinin �st�nde, �zel arabalar�ndaym���as�na rahatlar. Kenti biraz dola��p, yeni bir s�r� yiyecek ke�fediyor, t�ka - basa meyvelerle dolduruyoruz midemizi. T�rkiye ile haberle�iyoruz. ��le yeme�inde �in mutfa��n� tan�d�ktan sonra, Altu�i� ye gitmek �zere yola ��k�yoruz. Smokinliden �alvarl�ya, mini etekliden y�z� pe�eliye, reng�renk ve donuk giysileri ile �e�itli insanlar, �e�itli renkte tenlerle� F otograf makineleri co�uyor, biz co�uyoruz.29 Eyl�l 1994 � Per�embe Hotan� dan sonra Nurmil. Biraz ileride Taklamakan ��l�� Burada b�t�n �ocuklar�n d�rt - be� ya��na kadar pantolonlar�n�n a�� a��k, do�al ya��yorlar. Analar� ise sere serpe oturuyor, ka� - g��ten uzak. Ve bizden ba�ka da bakan olmuyor. Yol k�y�lar�nda �zenle yeti�tirilmi�; yapraklar� ��nar, boyu kavak benzeri bir a�ac� �ok sevdim. Bu a�a�lar ve pirin� tarlalar�ndan sonra ��l ba�l�yor. ��le girmeden hemen �nce at ve karasaban�n daha ilkeli ile in sanlar topra�� s�r�yor. Taklamakan ( gidilip d�n�lmeyen yer demekmi� )� da kuma ko�up, fotograf i�in ���k bekliyoruz. Gece ��lde y�ld�zlar�n alt�nda yeme, i�me, �avu� arkada��n m�z�kas� e�li�inde e�lence ve uyku�30 Eyl�l 1994 � Cuma Erkenden uyan�p, ��lde g�n do�umunu fotografl�yor, do�a ile b�t�nle�menin mutlulu�unu ya�ad�ktan sonra Taklamakan ��l�� n� terk ediyoruz. Yollar bize sonsuz s�rprizler sunuyor, hepsini seviyorum. Ak�ama do�ru Yeken� i ke�fediyoruz; �ok ilgin�, Pakistan� �n Quetta� s�na karde�, biraz c�k donuk. Ka�gar� a yakla��k 70 km uzakl�kta Mustagata Da��� na ula�mak i�in yol al�yoruz.01 Ekim 1994 � Cumartesi Karakurum Da�lar� ola�an�st�. Kalakuli G�l�� n�n yan�nda konakl�yoruz, 3500 m� de. Kar��m�zda g�rkemli zirveler, Mustagata zirvesi 7500� �n �zeri. Hava bulutlarla kapl�, ya�mur ya�acak diye korkuyoruz, ama yan�lm���z. Biraz sonra bulutlar gezinmeye, zirveler ise bize g�z k�rpmaya ba�l�yor. B�yle bir do�a bulunur da durmak olur mu? Ba�l�yor deklan��r sesleri. Ama o ne, so�uktan b�t�n makinelerin pilleri s�f�r� t�ketmi�! Yedek piller ko�uyor imdada! Yaklar, yaban tav�anlar�, �ift h�rg��l� develer g�r�p, Uygur� dan �ok K�rg�z olan insanlarla tan���p, onlar� karelere s��d�r�yoruz. Bu insanlarla kendi dilimizde sohbet kurdu�umuzu g�ren Alman turistler �a��r�yor; onlara dilimizin ayn� k�kten geldi�ini anlat�yoruz. Y�kseklik ve saat de�i�iminden ya�ad���m sorunlar bile, e�siz do�a ve insanlar� tan�mak sayesinde v�z geliyor bana. Art�k Ka�gar�ay�z, gezimizin en u� noktas�nda. Biraz kenti dola��p, otele yerle�iyoruz.02 Ekim 1994 � Pazar �lk i�imiz yaln�zca 50.000 esnaf�n tezgah a�t��� Ka�gar pazar�n� ke�fe ��kmak! Erkenden d�rt arkada� gidiyoruz, ama hen�z Pazar a��lmam��, e�ek - taksi ile otele d�n�p, d�n yolda tan��t���m�z T�rkiyeli Uygular� dan kenti dola�mak i�in yard�m istiyoruz. Onlarla pazar� g�r�p, al��veri� yap�yoruz, ak�am bir konsere gidiyoruz, ne yaz�k ki arabesk! Ka�gar� da �in� deki en b�y�k d�rt Mao heykelinden birinin yan�nda ve daha bir s�r� yerde fotograf �ekiyoruz. Yeni damak zevkleri ke�fediyoruz. 03 Ekim 1994 � Pazartesi Sabah erken kalk�p g�zel bir kahvalt� yapmaya hasretiz. �i� kebap ile kahvalt� olur mu? Denedim, berbat. Art�k Uygur ve �in mahallesini ke�fe ��kmal�y�z. Nurhayat ile b�t�n kentte dolan�p, zanaatk�rlar ile s�yle�iyor, al��veri� ediyoruz. Uygurlarla T�rk�e, �inlilerle insan sevgisi dilinde anla��yoruz. �inlilerin bol soslu, ye�illik ve mantarlar�ndan yiyor, bizim h�yar dedi�imiz kangualar�na bay�l�yoruz. 04 Ekim 1994 � Sal� Ka�gar� a gelmek olur da, g�zel T�rk�emizin �stad� Ka�garl� Mahmut� un kabri ziyaret edilmez olur mu? Ama bak�ms�zl�ktan berbat bir durumda. Bug�n Ka�gar� dan ayr�laca��z; gidemedi�imiz sokaklar�n� gezip, �in ipe�i ve porseleni; �zellikle de Mao �apkas� al�yoruz. Buran�n saz� olan Ravab' a takt�m, illaki almal�y�m; y�lan derili olan�n�n sesinin iyi oldu�unu s�yl�yorlar, bana �rk�t�c� geliyor� Bu nedenle tan��t���m�z bir gen�, konu�tu�umuz ilk �a�da� kafal� Uygur. Hi� g�rmedi�i T�rkiye hakk�nda da bir �ok fikre sahip; Nurhayat ile onun d���ncelerine ve �ocuksu g�zlerine tutuluyoruz. 05 Ekim 1994 - �ar�amba Art�k Sincan b�lgesini ve �in� i terk ediyoruz. Ka�gar� dan akl�mdan ��kmayacak an�lardan biri; insanlar�n hem sohbet edip, hem de i�ini / �i�ini yapt��� on k�sur ki�ilik tuvaletler! B�t�n gece yol al�yoruz, yolda de�i�iklik yap�lm��. Y�kse�e ��k��ta sa�l�k sorunlar�m ba�l�yor, mide bulant�s� ve nefes zorlu�u. G�mr�k ��k���m�z kolay oluyor, rehberlerimizle vedala��yoruz. K�rg�zistan giri�inde beklerken, karlarda yat�p yuvarlan�yor, kartopu oynuyoruz. ��leden sonra i�lemleri bitirip, Atba��� na do�ru yola ��k�yoruz, ama polis bizi Atba��� na sokmay�nca, �deta a�l�ktan �l�yoruz. Yolda rastlad���m�z bir kad�n�n tand�r ekmeklerine sald�r�p, ancak �� tane alabiliyoruz. Narin� de polis bu sefer kent d���na b�rakm�yor bizi, bir T�rk lisesine g�t�r�yor; burada yemek ve yat�ya konuk olup, sonunda al���k oldu�umuz t�rde bir tuvalet buluyoruz. 06 Ekim 1994 - Per�embe Okulun bir s�n�f�nda 14 ki�i uyukluyoruz. Bunca yorgunluktan sonra, ne keyif Tanr�m, uzanarak uyumak, hem de temiz bir �eylerin i�inde! Harika bir kahvalt� ve yeniden yollarday�z. Derken, yine bural�lar�n deyimiyle � lastik p�rtlemesi �� Art�k araba ile u�ra�maktan keyfimiz ka�t�. Iss�k G�l�� ne ��yle bir bak�p, yemek yiyip, uzakla��yoruz; Bal�k�� adl� kasabadan, Bi�kek� e do�ru. Nowa - Pavlofka� da Odaba�lar� da konakl�yoruz. Ben berbat bir gribe yakaland�m, aya�a kalkam�yorum.07 Ekim 1994 - Cuma Erkenden yola ��kmal�y�z, fakat Odaba� ailesi bizi b�rakm�yor, k�ram�yoruz. Yaylada koyun kesilip, g�zel bir ziyafetle a��rlan�yoruz. Araban�n sorunlar�n� halledip, gece yar�s� yola ��k�yoruz. 08 Ekim 1994 - Cumartesi K�rg�z m�, Kazak m�, �zbek mi belirsiz bir s�r� s�n�r ge�ip, ak�ama Semerkant� a veriyoruz. reng�renk medreseleri ile b�y�l�yor bizi bu kent, konu�uyuz onun. Gece otelde erkek arkada�lar�m�za konuk oluyor Nata�alar. 09 Ekim 1994 � Pazar Sabah alelacele bir kahvalt� ve Registan Meydan�, b�y�n�n bug�nk� ad�. Fotograf makinelerimizle g�zellikleri donduruyoruz karelerde. �zbekler� in Nasrettin Efendisini tan�yoruz, tablo gibi s�sl� pidelerinden yiyoruz. Ve ak�am T�rkmenistan yolunday�z. 10 Ekim 1994 � Pazartesi Amuderya� y� ��lende ge�tik ve �ar�ov� a ula�t�k. Araban�n lasti�i nefes ald�rm�yor bize, s�rekli p�rtl�yor! Burada her �eyden vazge�ip, onunla u�ra�maktay�z, usul usul da moralimiz bozulmakta. Ak�am tesad�fen kar��la�t���m�z bir T�rk Lisesi bek�isinin evinde konakl�yoruz, d�rt hatun; bir T�rkmen evi g�rmenin mutlulu�uyla. 11 Ekim 1994 � Sal� �ar�ov� u dola��p, insanlar�yla konu�uyor, buradaki ya�am� anlamaya �al���yoruz. 80 ya� �st�ndeki insanlar�n �al��t���n� g�r�yoruz. Araban�n sorununu halledemedik, bir T�rk TIR grubu ile birlikte yolculuk etmeye karar veriyoruz. Ben ve bir arkada��m, hem araban�n y�k�n� hafifletmek, hem de TIR' c�larla yolculu�u ya�amak i�in TIR' lardan birine ge�iyoruz, Mary� e kadar. 12 Ekim 1994 � �ar�amba Sabah A�kabad� a vard�k. El�ili�imizi bulup, �ran ge�i�ini sorduk, m�mk�n de�il� Tek se�enek Hazar� dan Azerbaycan ve G�rcistan �zerinden d�n��. Yollar? Eh birazc�k ( ! ) tehlikeli; sava� var, e�k�ya var. Kenti dola��p, ak�ama do�ru yeniden d���yoruz yollara. 13 Ekim 1994 � Per�embe Sabahleyin T�rkmenba��� nday�z, Hazar Denizi ge�i�i i�in. Arabal� vapur ve gerekli i�lemleri soruyoruz � ne kanun, ne nizam -d�k�len Dolarlar b�t�n kap�lar� a��yor. Bir gecede ge�iyoruz Hazar� �; �zerinde g�nbat�m� ve g�ndo�umu ya�ay�p, fahi�elerin pazarl���n� dinleyerek� 14 Ekim 1994 � Cuma Sabah g�vertede Hazar �zerindeki petrol platformlar�n�n yan�nda a�t�k g�z�m�z�. �ok g�zel bir kent Bak�. Vize formaliteleri ile u�ra��p, kenti dola��yor, fotografl�yoruz. Ak�am G�rcistan� a do�ru son s�rat yol al�yoruz, �n�m�z� kesen ne oldu�u belirsiz sil�hl� ki�ilerle kovalamaca oynayarak, havan toplar�n�n alt�ndan ge�erek. 15 Ekim 1994 � Cumartesi Sabah�n k�r�nde Azerbaycan ��k��� bin bir g��l�k ve r��vetle tamamland�. G�rcistan� a K�z�lk�pr�� ye ge�tik. Kendimi Kakava �enliklerinde duyumsad�m, panay�rda gibiyiz. Asker mi, ter�rist mi belli de�il, sil�h� ile oynayan s�n�r g�revlileri; Dolar� bast�r�p, onlar� da atlat�yoruz. �nce, Rustavi kenti a�a��da ku�bak��� beliriyor, sevmedim onu, �zellikle kocaman �irkin binalar�n�. Ama Tiflis b�y�l�yor beni, nehri, nehrin �st�ndeki k�pr�leri ve sevimli mimarisi ile. Bir kilisesini fotografl�yoruz, endi�e ve zamans�zl��a ra�men. Acelemiz var d�n �� i�in ve yollar �ok tehlikeli, s�k s�k yak�lm�� arabalarla kar��la��yoruz. Yollarda T�rk TIRlar�, kl�ksonla��p, �zlem gideriyoruz. Do�an�n ve �retken insan elinin etkisi ile olu�an �evreden b�y�leniyoruz, Batum� a var�rken. Ve art�k Sarpi� deyiz. G�mr�k i�lemlerini zorlukla atlat�p, T�rkiye� ye ge�ince, Sarp oluyor g�mr�k kap�s�n�n ad�.16 Ekim 1994 � Pazar Art�k, giderken bize pis gelip, d�nd���m�zde temizli�ine inanamad���m�z �lkemizdeyiz. Yeni yerlerin ke�finden sonra, insan�n sevdi�i yerlere, sevdi�i insanlara, sevdi�i �eylere kavu�mas�, ne g�zel� 17 Ekim 1994 � Pazartesi Sabah 6� da girdik �stanbul� a, gezi yolda�lar�m saat 7� de b�rakt�lar beni i�yerimin kap�s�na. B�yle bir geziden sonra i�e ba�lamak, ne iyi� ******* / ******* |
: �stanbul,
Aral�k 1994 - Fatma �ZD�REK