www.sizedebiyat.com SiZedebiyat Edebiyat Enstit�s�
ANI �ekmecesi
Telif hakk� sahibi: Alp ARPAD
�ZLEN�MLER�M 8
Devrim arabalarI BelGESEL� ve sinema F�LMݒ ne te�ekk�rlerimle� �lkokuldaki har�l���m g�nl�k 35 kuru�tu. Gidi� d�n�� tramvay bileti, ��len tostu veya sandvi�i ve g�zya�artan gazozu bu b�t�eye d�hildi. Asfalt yollar �ok azd�. Otomobil de azd�. Babam�n �evresi geni�ti ama izin verdi�i birka� yak�n akrabam�z d���ndakilerden bile ad� ne olursa olsun bayramlarda dahi para almam�za yast�k alt� otoritesiyle set vurmu� birisinin o�lu olarak onlardan manevi de olsa yard�m isteyemezdim. Biri alt�, di�eri dokuz ya� b�y�k iki a�abeyim o s�ralar b�y�mekle me�guld�ler. Anlatsam da anlamazlard�! Bu �artlarda ilk vas�tam� nas�l yapacakt�m; �stelik yeterli bilgi ve deneyimim de yoktu! ��te payla��m�n �nemini ilk kez burada kavrad�m san�r�m. �lk�nce konuya ilgi duyan ya��tlar�m� tespit ettim. Sonra olanaklar�m�z� tespit ettik. Sonra bilgilerimizi birle�tirmeye �al��t�k ki bunun �ok zor oldu�u bir co�rafyada ya��yorduk! Yine de denedik! Sararm�� gazete ve mecmua sayfalar�, ilkel tamirhaneler, yonga kokulu marangozhaneler b�y�k adam ciddiyetiyle tetkik edildi! Sonunda babalar�n k�r�k d�k�k alet edevatlar�, hurdal�klardan toplanan pis kalaslar�n temizlenerek i�lenmesi, ehveni�er rulmanlar�n ac�mas�z oto tamircileri marifetiyle taraf�m�za kakalanmas�, s�f�r kap� mente�esi, birka� �ivi ve vidan�n o kalaslara tak�lmas�, toy boyac� olarak bulabildi�imiz tek renkle beyaza boyanmas�, parmak ezilmeleri, kol sakatlanmalar�, asap bozukluklar� aras�nda gecekondu k�l�kl� tornetimiz bitti� �lk gece ben eve g�t�rd���m h�lde uyuyamad�ysam �tekiler ayakta sabahlad�lar herh�lde. Ertesi g�n yumurtadan ��kan �rde�in en yak�ndaki suya y�nelmesi i�g�d�s�yle, beyaz torneti g�stermek �zere mahallenin k�zlar�n� bir tek ellerinden tutup zorla soka�a ��karmad���m kald�. Asl�nda gerek de yoktu ��nk� bilyelerin tahtada ve yolda eko yap�p ��kartt��� t�r� t�r� sesi b�t�n mahalleyi zaten semti acilen bo�altmaya zorluyordu! Sonra k�zl� erkekli mahalle duvar� �st� sohbetlerine geldi s�ra. Biz ortaklar�n ortak kan�s�, otomobil yapman�n bundan kolay oldu�uydu! ��te tam bu s�rada ilk T�rk otomobili Devrim� in yolda istop etti�i yaz�ld�; �izildi� Ben de herkes gibi b�yle bildim� Bu y�lki belgeseli seyredene kadar� �STERSEK YAPARIZ� Babam derdi ki: O�lum T�rk gibi ba�la, �ngiliz gibi bitir... �ngiliz bir t�rl� karar veremez, �ok uzun d���n�rm��. T�rk bir bakar; kavrar ve hemen karar�n� verirmi� ama bir t�rl� bitiremezmi�. Bir t�rl� ba�layamayan �ngiliz de ba�lad���nda mutlak bitirirmi�. Ba��m� arkaya �evirdi�imde babam�n her zamanki gibi hakl� ��kt���n� g�rd�m; �ok istememe kar��n bitiremedi�im o kadar �ok i� var ki! Mavi tren yeni hizmete sokulmu�. Karl� bir g�n. �ndik ki taksi bile yok. O tarihte bana g�re �ok ya�l� bir beyle bekle�iyoruz. Bir taksi geldi ama s�ra benim. E�er ayn� y�ne gidiyorsak payla�abilece�imizi, ba�ka y�nlere gidiyorsak s�ram� alabilece�ini s�yledim. Ayn� y�ne gidiyormu�uz. 1930 lu y�llar�n sonunda, 40 l� y�llarda Etimesgut, Ankara� da kendisini uluslararas� otoritelere kabul ettiren birka� tip u�ak yap�ld���n�, u�aklar�n kanat hesaplar�n� yapan m�hendis oldu�unu anlatt�. Sonra derin bir i� �eki�le Marshall plan�ndan bahsetti. �ok k�sa zamanda �ok yararl�, ilk kez kar��la�t���m baz� bilgiler verdi. �nerken, hi� de�ilse oraya kadar yazan �cretin yar�s�n� vermek istedi�ini s�yledi. Onurlu bir sabaht�; kabul ettim. K�rk y�ll�k dostmu�uz ve sonsuza dek g�r��ecekmi�iz gibi ayr�ld�k. Bir daha g�r��emedik� �nerken b�y�k bir inan�la eklemi�ti: - �stersek her �eyi yapar�z!.. Sanat Enstit�s� M�d�r� babam da ayn� s�ylerdi. �kisine de y�rekten inan�yordum. D���n�nce buldum ama buruk�ayd� biraz: Devrim marka otomobil yapm��t�k. O da 100 metre gitmi� sonra bozulmu�tu! Ben de �ok bozulmu�tum; ilkokuldayd�m ve �lkemin her alanda ileri gitmesi tek amac�md�� Bozuklu�um bu y�lki belgesele kadard�� YA YAPARSAK� Yar�m Kalan " Devrim " adl� tek b�l�ml�k belgeseli nefesimi tutarak televizyonda izledim. �zledik�e kendime k�zd�m. Tamam, bilmeyince iz s�remezsiniz ama bilmek i�in de iz s�rmek gerekmez mi! Ortalama d���nce �u soruyu hep aramal�yd�; arad� da asl�nda ama Devrim� e kadar ula�amad�: Biz ni�in y�zde y�z� bizim �retimimiz olan bir otomobil yapam�yoruz? �zlerken g�rd�m ki T�rk M�hendisi d�nyaya meydan okumu�; 129 g�n, �u an bile y�zde y�z� kendisine ait bir otomobilin gerekti�i gibi yap�lmas� i�in yeterli de�il! Kopyalasan�z daha fazla zaman gerekli! 1961 deki m�hendisler par�alar�n�n y�zde y�ze yak�n� yerli olan�n� yapm��lard�. En �nemlisi T�rk Motoru yapm��lard�!
Yapabiliyorduk! Peki neden yapmad�k o zaman? Bunun yan�t� �ok kl�sik ve belgeseli takip eden bir sinema filminde bu yan�t� biraz daha a��k vermi�ler ki filmin de ad� Devrim Arabalar�. Siz okuyanlar�m�n izniyle tam burada filmdeki kadroyu �vece�im: ��te film de rol de b�yle yap�l�r. ��te artistlik b�yle olur� Bu film, y�llar sonra g�rd���m, � Bat� ayar�ndaki � ilk yerli film. Bir sahnesinde dahi, � Film icab� � demedi�iniz bir film! 1960 l� y�llar�n ahl�k g�l�nden damlayan ter h�crelerinin denize d�n��t���n� g�steren bir film. �al��man�n, hakk�na raz� olman�n, engellerle sava�man�n, aile ya�amlar�n� ve kariyerlerinin zedelenmesini g�ze almam�n, ger�ekle�tirmenin, ilerlemenin, payla�man�n, azmin, kendine ve birbirine inanman�n; spor yapman�n; i� ve d�� ��kl���n; tinsel de�erlerin; fazladan �al��malar�n�n kar��l���n� dahi almaya utan�p devlete b�rakan anlay���n temsilcilerinin, o ahl�k g�l�ndeki nazl� sandal ve sa�lam k�rekleri oldu�u y�llar� olduk�a iyi yans�tan bir film. �zledi�im ve h�len var olduklar�n� bildi�im T�rk m�hendislerini �ok iyi anlatan bir film. Bir y�netmen yaz�lm�� bir metin olmadan, O y�llar konusunu i�lemeye zorunlu k�l�nsayd� ancak bu filmdeki kadar ba�ar�l� anlatabilirdi. Ayn� zamanda abart�s�z ama s�r�kleyici bir �retim ser�veni� Yapamazs�n�z, yapamazlar inanc�na kar��l�k ya yaparsak diye ba�layan bir 129 g�n. 29 Ekim 1961 Cumhuriyet Bayram�nda y�zde y�z yerli otomobil Devrim Ankara� dad�r. Asl�nda beraberli�in ve azmin belgeseli bu iki film, yaln�z bu a��dan bile T�rk insan�na �rnek olabilecek yap�tlar; Erdem Belgeselleri de denilebilir� Hem belgesele hem filme �ok te�ekk�r ederim. Beni bir yanl��tan d�nd�rd�kleri i�in, yaram� sard�klar� i�in; Devrim Otomobili, otomobil yapamad���m�z i�in � yolda istop etmemi� � � Dayanamay�p Eski�ehir� e gittim. Tren gar�nda iner inmez hemen alt taraftaki dinlendi�i yere gittim. �ok iyi kar��lad�lar. Sorumlu toplant�daym��. Bitene kadar �ok iyi a��rlad�lar. Sonunda kavu�ma an� geldi. Beni g�rmeliydiniz. Bir ulusun gururunun bilinmeyen d�rt par�as�ndan son kalan� sevgilimle aram�zdaki ba�� ve ilk kar��la�mamam�z� asla anlamayaca��na emin oldu�um, g�revi gere�i yan�mda olmas� gereken bir yabanc�y�, � Merak etmeyin, ben otomobilden iyi anlar�m �, � O beni bilir � gibi gereksiz a��klamalarla ikimizden uzak tutmaya �al���yordum! O� na dokundum. Koklad�m. Anlamaya �al��t�m. O y�llar�n, o yerlerin, o tertemiz y�renlerinin onurlu �yk�lerini aktarmas� i�in elimi uzun s�re �st�nden ay�rmad�m. H�l� �ekici, h�l� gururluydu; g�revliyi k�skand�racak kadar! - Alp Bey, dokunmuyoruz; koruyoruz! Kendisini unutulmay� hazmedemeyen yaln�z y�ld�z gibi hissetmemesi i�in bir ulusun gizli kalm�� gururu oturakl� bu Han�mefendinin kula��na g�revliye hissettirmeden f�s�ldad�m: Sizinle gurur duyuyor ve hepimiz sizi �ok seviyoruz. �ok al�ml�s�n�z!.. Sar�ld�k ve ayr�lamad�k. O yerinde; ben de k�y�me d�nd�m�
Devrim Arabalar� belgeselini, Devrim arabalar� filmini g�rd�kten ve Eski�ehir deneyimimden sonra babama ve Kanat Hesaplar� M�hendisi Beye bir kez daha inand�m; T�rk insan� isterse yapabilirmi�. Her ikisine de Tanr�mdan rahmet dilerim. Bug�n her �eye kolayca sahip olan ama o y�llar� ve ailesinden har�l�k istemekten tutun da ana s�t� kadar ar�, �stelik �al��t���nda eme�inin kar��l��� olarak ald���, avucunun i�indeki memnunluktan* bile bakt���nda utan� duyup g�zya�� d�ken babalar�yla hen�z tan��amam�� gen� adamlar�n bu filmi g�rmelerini ve belgeseli seyretmelerini mutlaka istiyorum. � ve sizler� han�mlar beyler... Devrim Arabalar� sinema filmi �u anda g�sterimde; l�tfen gidin g�r�n. �ki kez gidin. Ayr�nt�lar� ve anlat�lanlar� sak�n ka��rmay�n; bir sahneyi, bir kelimeyi bile atlamay�n� � ve� ve� San�r�m, kahramanl���n sadece sava� alanlar�nda ger�ekle�mesi s�z konusu de�il; kimi rahmetli, az� sa� bu yakla��k otuz ki�ilik tak�m� alk��layabildi�iniz kadar alk��lay�n� alk��lay�n� alk��lay�n� |
*memnunluk= bah�i�
:
Alp ARPAD,
05
Aral�k
2008,
00:53,
Ankara