www.sizedebiyat.com SiZedebiyat
K��E YAZILARI caddesi
Telif Hakk� sahibi: Mehmet UHR�
A�IK KAPI
Hayat� anlamaya ve anlatmaya �abalayanlar i�in her zaman bir a��k kap� vard�r
ADALI OLMAK
Bir adada ya�amak, adal� olmak nas�l bir duygudur hi� d���nd�n�z m�? Adalar ana karadan farkl� bir k�lt�r�, hayat anlay���n� � adal�l��� � bar�nd�r�r. Birka� y�zy�l �ncesine kadar adalar yoksunluk b�lgeleri, s�rg�n yerleriydi. Ge�ti�imiz y�zy�la kadar adalar�n ula��m� hava ko�ullar�na ve mevsime ba�l� olarak denizden yap�labiliyordu. K�saca, adal� olmak yaln�z olmak, izole olmakt�. Adan�n Latince kar��l��� � isola � , �talyanca� s� � isolea � �ngilizce� si � island � s�zc�kleridir. �zole olma, izole kalma, izolasyon kavramlar�n�n do�du�u noktad�r adalar. �nsano�lu ayr�l���, yaln�zl���, izole olmay� anlatmak i�in adal�l��� ve ada gibi olma kavram�n� kullanm��t�r. E�er adada ya��yorsan�z ba�l� oldu�unuz ana karadan, ba�kentten, ayn� y�netim alt�ndaki insanlardan uzaks�n�z. Adadaysan�z ba��n�z s�k��t��� zaman yard�m gelmesi hava ko�ullar�na ve mevsime ba�l�. Adal�ysan�z ayr�s�n�z, yaln�zs�n�z... Adal�ysan�z, sald�r�ya da a��ks�n�z. Can�n�z ve mal�n�z da g�vencede de�il. Adalar tarih boyunca sald�r�lara u�ram��, ya�malanm��t�r. Kendini koruyacak kadar askeri birli�iniz de olamad��� i�in ana kara insan� gibi g�vence yoktur adalarda. Adal�ysan�z yaln�zs�n�z, a��ktas�n�z ve g�vencede de�ilsiniz. Hatta zengin olmak gibi bir beklentiniz de olamaz adada. Zengin olup birilerinin sald�r�s�na u�ramaktansa kendine yetecek kadar varl�kl� olmay� se�mi�tir adal�. Peki, b�yle bir ortam adal� insanlar� nas�l etkiler? Nas�l bir �eydir adal�l�k? Adal� tarz� ya�amak? Adal�l���n �nemli bile�eni salt yaln�zl�k duygusudur. Yaln�z oldu�unuz i�in sizinle ayn� �artlarda ya�ayan insanlara s�rt�n�z� d�nemezsiniz. Yaln�zl���n�z� kim olursa olsun payla�mak zorundas�n�z. A�l�k, k�tl�k ya�and���nda, sald�r�ya u�rad���n�zda ya da hastan�z oldu�unda size yard�m edecek insanlara gereksinim vard�r, adalarda. Adada ya��yorsan�z kom�unuza ve kom�unuzun kom�usuna mahk�msunuz. Dininiz, milliyetiniz, diliniz ne olursa olsun adada ya�ayan herkese a��k olmak zorundas�n�z. M�sl�man� �, Yahudi� si, H�ristiyan� � bir arada ayn� k�lt�rde biri birine yabanc�la�ma f�rsat� bulamadan ya�am��t�r adalarda. Adal� yaln�zl���n�n do�urdu�u payla�ma ortam�, adalar� sosyal ho�g�r�ye ve farkl� k�lt�rlere a��k k�lm��t�r. Adal�ysan�z, �ehir insanlar� gibi i�inize kapan�p yaln�z ya�ama, kendinizi toplumdan izole etme �ans�n�z da yoktur. Er ya da ge� o d��lad���n�z insanlara gereksinim duyaca��n�z g�n gelecektir. Bu nedenle �zellikle Akdeniz adalar�nda sokaklar dard�r, evler i� i�edir. �nsanlar biri birilerini g�r�r, varl�klar�ndan haberdar olur. Evlerde ��kma balkon bulunur. Balkonlar evlerin d�� mek�nlar�d�r; kent insan�n�n yapt��� gibi kapat�l�p i�selle�tirilmez. �nsanlar do�aya ve di�er insanlara a��kt�r. Dahas�, perdeler evlerin d���nda genellikle balkonlara as�l�d�r. Perde i�sel olan� kapatmaktan �ok g�ne�i biraz engellemeye yarayan d��sal bir ara�t�r adalarda. Adal� olmak, yaln�zl��� payla�mak, insanlara ve do�aya a��k olmakt�r. Sosyal ho�g�r�ye, de�i�ik k�lt�rlere a��k olma adalar�n mimarisine de sinmi�tir. Pek �ok ada kilisesinde gotik mimarinin �zerinde End�l�s M�sl�manlar�n�n motiflerini ve Yahudi izlerini bu g�n bile g�rmek m�mk�nd�r. Adal�l�k, k�lt�r�n salt, yal�n h�liyle insan ve onun k�lt�r� olarak yeniden tan�mlanmas�d�r sanki... Adalar su ve yiyece�in s�n�rl� oldu�u ya�am alanlar�d�r bilindi�i �zere. �zellikle k�tl�k d�nemlerinde ay�r�m g�zetmeksiniz t�m ada n�fusu k�tl��� ya�ayaca�� i�in adal�lar i�in � payla�ma � sosyal hayat�n vazge�ilmezidir. Payla�mayla ba�lar adal�l�k... Payla�ma k�lt�r�ne ek olarak do�al kaynaklar�n s�n�rl�l��� ve ya�anan k�tl�klar adalarda her �eyin yiyecek maddesi haline d�n��mesine neden olmu�tur. B�t�n bitkiler, otlar, hayvanlar, b�cekler, deniz canl�lar� yenilebilir h�le getirilmi�tir. Ada mutfa�� bilinen t�m mutfaklardan �ok daha zengin ve �e�itlidir. Adal�, do�ay� kendi ya�am alan�na d�n��t�rmeye �abalamam��, kendini ona uydurmu�tur. Kent insanlar� do�adan gereksindi�ini al�p i�ine yaramayanlar� ortadan kald�rmaya, do�ay� kendine g�re yeniden kurmaya u�ra��r. Adal�ysa, do�an�n par�as� oldu�unu ve onu kendi istedi�i gibi d�n��t�rmeye �abalaman�n gereksizli�ini bilir. ��ine yaramayan objeleri yok etmeye �abalamaktansa onlardan yararlanmaya u�ra��r. Ger�ek �evrecilik adal� bilincinde �ekillenir. Kendini do�aya uydurmaya �abalamakt�r adal�l�k. Bu anlamda adal�l�k de�i�kendir, ak��kand�r. �nsan� de�i�tirir ve de�i�ime a��k k�lar. Adalar ana karaya g�re g�venli�in daha zor sa�land���, sald�r�ya ve do�al afetlere daha a��k ya�am alanlar�d�r. Ya�am alan�n�n g�venli olmamas� adal�lar� gelece�e yat�r�m yapmaktansa bu g�n� ya�amaya y�neltir. Adal� k�lt�rde yar�n olmayabilir. Ger�ek olan bug�nd�r, i�inde ya�an�lar and�r. Bu nedenle adal�lar g�n� kurtaracak kadar �al���p, kazand���n� t�ketme e�ilimindedir. Akdeniz adalar�n�n �o�unda siesta, ��le uykusu tatili yap�l�r. Siesta kutsald�r. G�n� ya�amakt�r adal�l�k... Gelecek i�in yat�r�m yapma, para kazanma tel��� adal�lar�n �o�u i�in s�z konusu de�ildir. Hatta para biriktirmek ciddi g�venlik sorunu bile yaratabilir. Adal� i�in g�n� ya�amak ve hayatta kalmak, para kazanmaktan �ok daha �nemlidir. Adal�l���n adalet anlay��� da kendine �zg�d�r. E�er bug�nde ya�an�yorsa gelece�e d�n�k ya�amay� planlayan, koruyan kat� ve de�i�mez anakara hukuku pek i�e yaramaz. Anakara hukuku adal�ya uzakt�r. Bir haks�zl�k varsa en k�sa s�rede, zaman�nda vakit ge�irmeden ��z�lmelidir. O zaman ada kendi hukukunu yarat�r ve uygular. Adal�l�k adaleti geciktirmez. ��nk� adal� i�in bug�n vard�r. Yar�n olmayabilir. Onaylanmas� olas� de�il ama Sicilya Adas� ile birlikte an�lan Mafya da �z�nde adalet ve hukuk sistemidir. Yerel bir hukuk olarak uygulan�r. Mafya hukukunun en �nemli �zelli�i basit, yal�n olmas� ve gecikmeden uygulanmas�d�r. Mafya �rg�tlenmesi anakaradan uzak ya�an adal�lar�n kendi hukuk sorunlar�n� gidermek ve kendilerini ana karadan korumak i�in bulduklar� basit ��z�md�r. Adal�l�k ve adal� olma, �z�nde insan�n insana muhta� oldu�unu, do�ada yaln�z olmaktansa do�an�n par�as� olmas� gerekti�ini, payla�may�, sosyal ho�g�r�y�, de�i�kenli�i ve kendi adalet anlay���n� sunar. G�n�m�zde kent k�lt�r�n�n yay�l�p egemen k�lt�r haline gelmesiyle adal�l�k ve adal� hayat tarz� giderek etkisini yitiriyor. Adal� olmay�, adal� gibi d���n�p ya�amay� bar�nd�rm�yor kent hayat�. Kentler, do�an�n kontrol alt�nda tutuldu�u, bozulup yeniden yap�ld��� yapay mek�nlar olarak hayatlar�m�z� bi�imlendiriyor... �nsan ve onun k�lt�r� de do�a ile birlikte kent k�lt�r� i�inde h�zla ba�ka bir �eylere d�n���p yok oluyor. H�lbuki do�as� ve k�lt�r� ile birlikte insanl���n var olabilmesi, ya�ayabilmesi adal�l��� tan�mak, adal� gibi d���n�p ya�amaktan ge�iyor. Her ne kadar kent hayat� unuttursa da ger�ekte d�nyam�z da adaya benziyor. Evren denizinin ortas�nda kaynaklar� s�n�rl� biricik ya�am alan�m�z d�nya ve bizler de bu adan�n sefil sakinleriyiz asl�nda... |
: Mehmet UHR�, 07.01.2004, �stanbul, Di�er bir " k��e yaz�s� i�in " i�in