www.sizedebiyat.com SiZedebiyat Edebiyat Enstit�s�
Mektup sahili
Telif Hakk� Sahibi: Fatma �ZD�REK
KARADEN�Z� �N KIYICI�INDAN MEKTUPLAR
2
Orman... Odun... K�m�r...
Karadeniz �lkemizin ormanl�k b�lgelerinden biridir ve a�a� �e�itlili�i a��s�ndan da ola�an�st�d�r. Bizim k�y�m�z de Karadeniz� in k�y�s�na yak�n bir orman k�y�d�r. Ya�ayanlar ge�imini ormandan sa�lar. �imdilerde kendi ihtiya�lar�n� kar��layacak kadar sebze, meyve yeti�tirilir. Sadece bir iki evde inek g�r�l�r. Ve gen�lerin tamam�na yak�n� �stanbul� da ya�ay�p �al���r; yaln�zca bahar ve yazlar� k�ylerine gelir. Yirmi otuz y�l �ncesine kadar buralarda tah�l �r�nleri de yeti�tirilirdi ve herkesin mutlaka en az birka� hayvan� olurdu dam�nda. K�yde herkesin orman� vard�r. Ger�i ormana bizim k�y�m�zde da� denir, babaya buba, anneye ana denildi�i gibi. Biz yine de herkesin anlayabilmesi i�in orman diye devam edelim s�z�m�ze. Orman kesim iznine makta denir. A�a�lar�n b�y�mesine ba�l� olarak ayn� yere 20 - 30 y�lda bir makta gelir. B�ylece siz de orman�n�z� kesip odun elde edersiniz. Oktay Akbal� �n � �nce ekmekler bozuldu � dedi�i gibi, bug�n de bizim ormanlar�m�z bozuldu. �nce sahile yak�n k�s�mlardaki orman dokusu kaz�n�p �am a�a�lar� ekildi; orman� korumak ad�na! Bu s�rada kum ocaklar� artt�r�ld�, g�zelim orman dokusu kaz�nd�. Yazl�k��larca orman i�lerine kadar evlerle doldu k�yler. Alt�n kumlu sahillerimiz �stanbul� da yaz�n s�ca��ndan bunal�p kendini buralara atan konuklardan baz�lar�n�n kendini bilmezli�i y�z�nden kirlendi, Bizim ormanlar�m�z ve sahillerimiz de b�ylece kirletilip talan edildi; edilmeye de devam ediliyor. Halk, devlet, sanayici eliyle. Biliyorum ki kum ocaklar� da bir ihtiya�t�r. Ama eski haline uygun olarak b�rakmak i�in yap�lmas� gereken yeniden a�a�land�rma olmay�nca, al�nan kumlar�n yerlerinde metrelerce derinli�inde �ukurlar olu�unca, onlarca d�n�m alan ��plak ve �orak b�rak�l�nca insan�n i�i yan�yor, yok edilen do�aya. Yollar�m�z bu kumlar� ta��yan a��r tonajl� kamyonlar nedeniyle �ok s�k bozulur, yama usul� onar�l�r. Yani ormanlar�m�z gibi yollar�m�z da yamal� boh�aya benzer. Geri kalm�� �lkelere yapt���m�z yollarla �v�n�r politikac�lar�m�z ve i� adamlar�m�z. Ama �stanbul� a 60 kilometre uzakl�ktaki k�y�m�z�n yollar� oyuk oyuktur; bu sanayi ve gerekli stati�e uyularak yap�lmam�� yollar nedeniyle. Ormanlar�m�z maktan�n ard�ndan t�ra�lan�r. Maktan�n vurdu�u b�lge birka� a� g�zl� kesimci y�z�nden en k���k a�aca kadar kesilir. Hemen hemen, Amerikan t�ra�� olmu� gen�lerin ba�lar� gibi bir g�r�n�m al�r. D�nyam�z�n bir�ok �lkesini dola�t�m. Hi�bir yerde b�yle bir kesim g�rmedim! �imdi rahmetli olan, konu hakk�nda bilgi sahibi profes�r bir dosta bu durumu sordu�umda � Bizdeki makta Amerikan sistemidir, sen sadece Avrupa� y� g�rd�n o y�zden bilmezsin � dediydi. Avrupa� da sadece ya�l� a�a�lar kesilerek orman daima korunur. � Ama hocam bizim ormanlar� b�yle kesmemiz do�ru mudur? Y�llarca kesilen yerler bir yang�n sonras� g�r�n�m�nde ��plak kal�yor? � diyesi oldum; � Dostum a�g�zl�l�k oldu�u s�rece bu b�yle devam edecek � dediydi, h�z�nle. Son g�nlerde Cumhurba�kanl���ndan geri d�n�p yeniden g�nderilen � Orman Yasas� � n�, iyi ki g�rmedi sevgili dostum... Yaz aylar�nda Televizyonlar, radyolar, gazeteler bang�r bang�r ba��r�yor � Akdeniz, Ege b�lgesinde �u kadar hektar orman yang�nda yok oldu � diye. Evet yang�n bir felakettir, afettir. �o�u zaman da insanlar�n elinden ��kar. Peki, bizim kendi ormanlar�m�zda �� kuru� daha fazla kazan� u�runa yapt���m�z katliam�n sonu nereye varacak? T�m bunlara ra�men yine de direnir g�zel do�am�z, ama, nereye kadar? B�ylesine i� karart�c� bir tablodan sonra, size bir eme�in �r�n�n�, kara alt�n�n yap�m �yk�s�n� anlatarak yaz�m� �ekilir k�lay�m... Orman k�yl�s� olunur da odun k�m�r� yap�m� konusunda an�s� olmayan olur mu? Benim de b�yle bir an�m var. Me�e ve kocayemi� a�a�lar�ndan olu�an ormanlara sahipse k�y�n�z, mutlaka sizin de b�yle bir an�n�z vard�r. Bizim ormanlar�m�zda bol miktarda kestane a�ac� da vard�r, ama onun k�m�r� karard��� i�in makbul de�ildir. Makta gelip, a�a�lar kesilip oduna d�n�nce, odunlardan biraz� evlerimizde kullan�l�r, bir miktar� �stanbul� daki yak�t ihtiyac�n� kar��lar, bir miktar� da mangalda kullan�lmak �zere k�m�re d�n��t�r�l�r. A�a�tan k�m�r elde etmek i�in yap�lan i�leme kuyu yakmak denir. Kuyular odunun kesildi�i b�lgelere yak�n yerlerde, genellikle daha �nce yap�lm�� olan kuyular�n yerleri kullan�larak yap�l�r. Ayn� kuyuyu kullanabilmek i�in en az on be� y�l beklemek gerekir. Me�e ve kocayemi� a�ac�n�n b�y�me s�resini d���n�rsek e�er, bu s�re �ok daha da uzun olabilir. ��leme �nceki kuyudan kalan k�ller bir kenara toplanarak ba�lan�r. Yan�na bir haftal�k konaklama i�in a�a�lar �zerine bir kul�be yap�l�r. Bu kul�be, uzun ve kal�n odunlar, a�a� dallar�, gazeller ile olu�turulan korugana, evden getirilen �ilte, yorgan, yast�k konularak ev konforunda haz�rlan�r. Yine odunlardan yap�lm�� bir merdiven ile bu kul�belere ��k�labilir. Havas�z kalan kuyu patlar. Patlamaya ve yang�na kar�� kuyunun suya yak�n olmas�na dikkat edilir ama bu her zaman m�mk�n olmayabilir. Her durumda kuyunun yan�nda tenekelerle sular depolan�r ve bir kuyu kom�unuz olur. Kuyu kom�usu kuyucular i�in dayan��man�n en g�zel �rneklerinden biridir. Hangisinin ihtiyac� olursa bir di�eri ona yard�ma ko�ar, ��nk� bu birka� ki�inin ba�a ��kabilece�i kadar kolay i�lem de�ildir. Kuyunun civar� yang�na kar�� �al�lar, p�rnallar, otlar, e�reltiler, p�l�ler ( tutu�turmay� kolayla�t�r�c� odunsu bitkilerdir ve bunlar �al� s�p�rgesi yap�m�nda da kullan�l�r ) ve benzerlerinden ar�nd�r�l�r. Toplanan k�ller elenip �slat�l�r. Kuyunun ortas�na g��l� bir direk dikilip, etraf� p�l�ler ve kuru dallar ile kolay yanmas� sa�lanacak �ekilde desteklenir. �zerine 40 - 80 santimetre civar�, kesilmi� odunlar�n en uzunlar� ilk s�ray� olu�turacak �ekilde hafif yat�k olarak ( 20 - 30 derecelik bir e�imle ) yerle�tirilir. Alttaki ilk s�ra bittikten sonra onun �st�ne yine ayn� �ekilde ba�ka bir s�ra halinde odunlar yerle�tirilir. Bu i�leme kuyu huni halini al�ncaya kadar devam edilir. Bunun i�in genellikle �� be� s�ra yerle�tirme yeterlidir.
Kuyunun �at�lmas� bitti�inde s�ra, toplanan gazellerin odunlar�n �zerine serilmesine gelir ve �zeri daha �nce �slat�lm�� k�l ile s�van�r; b�ylece kuyu �rt�lm�� olur. Odunlar�n yerle�tirilmesi s�ras�nda kuyuyu tutu�turmak i�in bir kap� da b�rak�lm��t�r. Kuyunun kap�s� diye adland�r�lan bu a��kl�ktan, ucuna gazl� bir pa�avra sar�lan uzun bir odun yak�larak, ortada b�rak�lm�� olan bo�luktaki p�l�lere kadar s�r�lerek, p�l�lerin tutu�mas� ve kuyunun yanmaya ba�lamas� sa�lan�r. Art�k birinci a�ama bitmi� ve yanma ba�lam��t�r. Kuyunun hava al�p k�vam�nda ve rahat yanmas� i�in galberi ( geriye �ekmeye yarayan bir alet ) ile �stten birka� delik a��l�r. S�ra gelir kuyucular�n g�z ve kulaklar�n� d�rt a��p, kuyunun yanaca�� s�rece p�r dikkat beklemeye. E�er bir patlama olursa hemen kuyunun �st�n� kapamak gereklidir ki, hem odunlar yan�p k�l olarak eme�iniz heba olmas�n, hem de orman i�in bir yang�n tehlikesi olu�mas�n. K�m�r olu�umunu sa�layacak kadar yanma s�resi sonunda ( bu yakla��k �� ila be� g�nd�r ) �stte b�rak�lan delikler kapat�l�r. K�sa bir s�re daha b�ylece yanma i�lemi devam eder. K�m�r�n olu�mas� i�in k�vam�nda yak�lmas�, ne yaz�k ki bir yemek tarifi kadar kolay de�il. Bu nedenle size birka� ton odun huni halinde yerle�tirildikten sonra, �� be� g�n yanacak, bir g�n so�uyacak, sonrada s�k�l�p daha sonra torbalara doldurularak, mangal ve barbek�lerinizde yak�ma haz�rlanacak, diyemiyorum. Burada ya�anacak do�a ko�ullar�, yanl�� yerle�tirilmi� bir odun y�z�nden kuyunun ��kmesi, hava problemi, kuyunun patlamas� ve patlama sonucu yang�n tehlikesi ve di�erleri akla gelmeyenler daima g�z �n�nde bulundurulmak durumunda. Ayr�ca bir yaban hayvan�, �rne�in bir domuz, gelip bir burun darbesi ile sizin t�m eme�inizi de bir anda bo�a ��karabilir. Neyse durum bu minvalde devam eder. E�er bir aksilik ��kmam��sa, yanma i�lemi biten kuyu bir g�n so�umaya b�rak�l�r. Yakla��k bir g�n�n sonunda so�uma sa�lanm�� olur. Bu arada kuyu ��ker ve s�k�me ba�lan�r. �stteki mars�klar galberi ile �ekilip bir kenarda toplan�r. Bunlar daha sonra evdeki ocaklarda yak�lmak i�in evlere g�t�r�lmek �zere �uval ya da k�felere doldurulur. S�ra gelir k�m�rlerinin toplanmas�na. Onlar ise gere�inden fazla k�r�l�p ufalanmamas� i�in �zen ve dikkatle galberilerle, kimi zaman da el ile toplanarak yine �uvallara yerle�tirilir. Bu arada zaman zaman yeni tutu�malar ya�anabilir ve hemen s�nd�rmek gerekir. �imdi s�ra k�llerin i�inde kalan elemelerdedir ( k���k k�m�r par�ac�klar� ). Bunlar da a�a� t�rm�k ile toplan�r.
Ve k�yden, �r�n� k�ye g�t�rmek i�in, tekerleri ve kasas� odundan yap�lma manda veya �k�z arabalar� getirilir. Emek�ilerin elleri, y�zleri, �stleri ba�lar� k�m�re bulanm��t�r, g�zleri ve di�leri bembeyazd�r. Al�nlar�ndan d�k�len terlerinin y�zlerinde b�rakt��� izde, tenleri grimsi �izgiler halinde g�r�l�r. �zerindeki kara alt�n y�kl� ka�n� arabas�n�n tangur tungur, gar� gur� tekerlek ve g�vde sesleri, �k�z ya da mandalar�n oflaya puflaya gidi�leri ile k�m�r karas�na bulanm�� emek�ilerin t�m yorgunlu�undan hi�bir eser g�r�lmeyen �evik ayak sesleri duyulur, k�ye giderken. O g�nlerde sadece araban�n ��kard��� sesleri duyard� kulaklar�m. Ama bug�n anam�n, bubam�n ve benim de ayak seslerimiz �al�n�yor kulaklar�mda. |
:
Fatma
�ZD�REK,
Pazar,
06.03.2005, 20:30